ისრაელმა ირანს არ დატოვა ბევრი არჩევანი, გარდა იმისა, რომ შეერთებულიყო ბრძოლის ველზე

ირანის უმაღლესი ლიდერი, ალი ხამენეი, სიტყვით გამოვიდა შეხვედრაზე თეირანში, ირანში, 2024 წლის 27 ოქტომბერს. / ფოტო: Reuters

ისრაელის მიერ ირანზე განხორციელებული დარტყმები, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში იყო მოსალოდნელი, შესაძლოა ოფიციალურად გადაიზარდოს ომში თეირანისთვის რეგიონში.

საჰაერო დარტყმების შედეგად დაზიანდა ირანის მნიშვნელოვანი ობიექტები, მათ შორის საჰაერო თავდაცვის სისტემები და ბალისტიკური რაკეტების ობიექტები, რომლებიც მდებარეობს ირანისა და ერაყის საზღვართან ახლოს, ილამის რეგიონში. ასევე დაზიანდა ადგილები, რომლებიც ადრე ირანის ბირთვულ ამბიციებთან იყო დაკავშირებული, თუმცა ეს ობიექტები 2003 წლიდან მიტოვებულია.

ირანის ოფიციალური მედია ამ დარტყმებს ისრაელის რაკეტების წარმატებულ განეიტრალებად აფასებს, რითაც ცდილობს დაამშვიდოს ირანელი მოსახლეობა, რომელიც სულ უფრო სკეპტიკურად უყურებს ომის მიზნებს და ირანის უცხოელ მოკავშირეებში, მაგალითად, ერაყსა და ლიბანში, განხორციელებული ინვესტიციების ღირებულებას.

თუმცა, ირანისთვის საკითხი სცდება მხოლოდ რეგიონულ გავლენას. სამხედრო, დიპლომატიური და იდეოლოგიური დინებები აიძულებენ ქვეყნის ხელმძღვანელობას, განიხილოს, რა როლი უნდა შეასრულოს კონფლიქტის ფრონტზე, რომელიც აქამდე მხოლოდ პროქსი ომის სახით მიმდინარეობდა.

როგორ დაიწყო ეს ყველაფერი?

ირანის ლიდერებმა პირველად გააცნობიერეს, რომ ჰამასის მიერ 7 ოქტომბერს ისრაელზე განხორციელებულ თავდასხმებს რეგიონში შორსმიმავალი შედეგები ექნებოდა, მას შემდეგ, რაც ირანის პრეზიდენტი ებრაჰიმ რაისი და საგარეო საქმეთა მინისტრი ამირ ჰოსეინ აბდოლაჰიანი იდუმალ ვითარებაში გარდაიცვალნენ.

Reuters

სამაშველო ჯგუფი მუშაობს ირანის პრეზიდენტის, ებრაჰიმ რაისის, ვერტმფრენის ჩამოვარდნის შემდეგ ვარზაყანში, აღმოსავლეთ აზერბაიჯანის პროვინციაში, ირანში, 2024 წლის 20 მაისს. (Reuters)

მას შემდეგ, რაც ოფიციალური პირები ვერტმფრენის ავარიის შედეგად დაიღუპნენ აღმოსავლეთ აზერბაიჯანში მაისში, ირანის პოლიტიკურ წრეებში გაჩნდა მრავალი ვარაუდი, როგორც კონსერვატიული, ასევე რეფორმისტული ხმების მხრიდან.

მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობამ ოფიციალურად ეს შემთხვევა „ამინდის გამო მომხდარ ავარიად“ შეაფასა, ირანის მაღალი რანგის ოფიციალური პირები კვლავაც დარწმუნებულნი არიან, რომ ისრაელის მთავრობას შესაძლოა ხელი ჰქონდეს ამ ინციდენტის ორგანიზებაში.

ეს ეჭვი განსაკუთრებით ძლიერია ირანის ხელმძღვანელობის უმაღლეს წრეებში, სადაც ფართოდ გავრცელებულია მოსაზრება, რომ ისრაელის საიდუმლო მოქმედებები მიზნად ისახავდა ირანის ჩათრევას ისეთ ომში, რომელსაც ქვეყანა ვერ უგულებელყოფდა.

თუმცა, ირანის ოფიციალური პირები ამ ეჭვებს საჯაროდ არ ამჟღავნებენ, რადგან შიშობენ, რომ ოფიციალური ბრალდება ირანზე საპასუხო ნაბიჯების ზეწოლას გამოიწვევდა, რასაც ირანელი მოსახლეობა და „წინააღმდეგობის ღერძი“ – ირანის მიერ მხარდაჭერილი სამხედრო ფრაქციების კოალიცია ლიბანში, ერაყში, სირიაში და იემენში – მოითხოვდნენ.

ერთ-ერთი კერძო საუბრის დროს, რომელიც ირანის ხელმძღვანელობის წრეებში გაიმართა, გაირკვა, რომ თეირანი სწრაფი არჩევნების ჩატარებას გეგმავდა რაისის გარდაცვალების შემდეგ ქვეყნის სტაბილიზაციისა და ირანში არსებული მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის მართვის მიზნით, რაც ინციდენტმა კიდევ უფრო გაამწვავა.

ირანმა რაისის გარდაცვალებიდან მხოლოდ 40 დღეში ჩაატარა საპრეზიდენტო არჩევნები, რის შედეგადაც ივლისში მასუდ პეზეშკიანი გახდა პრეზიდენტი. თუმცა, რამდენიმე კვირის შემდეგ, მოულოდნელი მოვლენების შედეგად, ისრაელმა თეირანის გულში, ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე დაცულ ტერიტორიაზე, ჰამასის პოლიტიკური ლიდერი ისმაილ ჰანიეე მოკლა.

ამ დროს ირანი იძულებული გახდა გადაეხედა თავისი ტრადიციული პოზიციისთვის, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში სხვა რეგიონული მოთამაშეების მხარდაჭერაზე იყო ორიენტირებული, ხოლო პირდაპირი კონფრონტაციისგან თავს იკავებდა.

თავდაცვითი სტრატეგიის შეცვლა

ამ მოვლენების ფონზე ირანმა დაიწყო ახალი შესაძლებლობების განხილვა და უარი თქვა „თავდაცვითი თავდასხმის“ სტრატეგიაზე, რომელიც 8-წლიანი ირან-ერაყის ომის პოლიტიკაზე იყო დაფუძნებული. ამ სტრატეგიის მიზანი იყო უცხოელი პროქსი სამხედრო ძალების გაძლიერება ისტორიული მოწინააღმდეგეების – ისრაელისა და აშშ-ის – წინააღმდეგ.

ჩემი წყაროების მიხედვით – რომლებიც ირანის გადაწყვეტილების მიმღებ პირებთან ახლოს არიან – არც უმაღლესი ლიდერი ალი ხამენეი და არც მისი მრჩევლები არ მოელოდნენ, რომ ისრაელის პრემიერ-მინისტრი ბენიამინ ნეთანიაჰუ შეეცდებოდა მიმდინარე კონფლიქტის პირდაპირ ირანის ტერიტორიაზე გადატანას.

ირანის ლიდერები ვარაუდობდნენ, რომ ისრაელი თავის თავდასხმებს ირანის რეგიონულ პროქსებზე შეზღუდავდა – ლიბანში ჰეზბოლაზე, სირიაში სამხედრო ყოფნაზე და ირანის მიერ მხარდაჭერილ შიიტურ მილიციებზე ერაყში. ირანის ტერიტორიაზე პირდაპირი თავდასხმები არავის წარმოედგინა.

ირანმა ოფიციალურად გასცა ბრძანება ჰეზბოლასთვის, რომ თავი შეეკავებინა ისრაელთან პირდაპირი ბრძოლებისგან და ნაცვლად ამისა, გამოეყენებინა ომის გაჭიანურების სტრატეგია, ისრაელის ჩრდილოეთ საზღვრებზე კონცენტრირებით.

თუმცა, ეს სტრატეგია შეიცვალა ჰეზბოლას გენერალური მდივნის, ჰასან ნასრალას მკვლელობის შემდეგ, ასევე ლიბანსა და სირიაში განხორციელებული დარტყმების ფონზე, რამაც ირანში უზარმაზარი აღშფოთება გამოიწვია.

მხოლოდ პროქსი ომებზე დაყრდნობა საფრთხეს უქმნიდა ირანის რეგიონულ პოზიციას, რადგან ეს შთაბეჭდილებას ქმნიდა, რომ ირანი დასუსტებული მოთამაშეა, რომელიც ვერ იცავს თავის ინტერესებს და ვერ პასუხობს ეფექტურად არც თავის მოკავშირეებს და არც მოწინააღმდეგეებს.

საბრძოლო ველი

მანამ, სანამ ირანი ღიად ჩაერთვებოდა ისრაელის წინააღმდეგ რეგიონალურ კონფლიქტში, მან დაიწყო დიპლომატიური მხარდაჭერის ძიება რეგიონულ და გლობალურ მოკავშირეებთან, რათა გაეძლიერებინა თავისი მოქმედებების ლეგიტიმაცია.

შემდეგ, ირანმა სექტემბერში გამოაცხადა საბრძოლო ველზე შესვლა, რითაც მიანიშნა, რომ ნეთანიაჰუს მიზნების საწინააღმდეგოდ, ის გეგმავს რეგიონის მომავლის გარდაქმნას.

Reuters

რაკეტები ჩანს ცაზე, მას შემდეგ, რაც ირანმა ბალისტიკური რაკეტები ისროლა ჰეზბოლასა და ისრაელს შორის საზღვრის კონფლიქტის დროს, როგორც ეს ჩანს თელ-ავივიდან, ისრაელიდან, 2024 წლის 1 ოქტომბერს. / ფოტო: Reuters

ირანის პირველივე საპასუხო ნაბიჯების შემდეგ, რომლის დროსაც ისრაელზე ასობით ბალისტიკური რაკეტა გაისროლეს, ნეთანიაჰუმ მძიმე „განადგურების“ საპასუხო დარტყმები დააანონსა.

ირანის პოლიტიკური რიტორიკა ამ ფონზე გამძაფრდა, უმაღლესი ლიდერის, ხამენეის ხელმძღვანელობით, რასაც მხარს უჭერდნენ პარლამენტის წევრები და ადამიანის უფლებათა დამცველი ოფიციალური პირები, რომლებიც კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდნენ ისრაელის საპასუხო ნაბიჯების დაკნინებას.

ირანის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, აბას არაყჩიმ, განსაკუთრებით აგრესიულ განცხადებაში აღნიშნა, რომ საკითხს უსაფრთხოების საბჭოს წარუდგენს, რათა ისრაელისთვის სანქციები დაწესდეს, ამავდროულად ხაზგასმით აღნიშნა ირანის უნარი დაიცვას თავისი ინტერესები, თუნდაც ეს ინტერესები ირანის საზღვრებს გარეთ მდებარეობდეს.

7 ოქტომბრის შემდეგ ირანი თავდაპირველად უჭერდა მხარს ომის გაჭიანურების სტრატეგიას და ასევე მოუწოდებდა ჰეზბოლას ამ ტაქტიკის გამოყენებას.

თუმცა, მას შემდეგ, რაც ისრაელმა ირანის ტერიტორია დაარღვია, თეირანი ახალი პოლიტიკური დღის წესრიგის წინაშე აღმოჩნდა: მას აღარ შეეძლო პასიურად დარჩენა ან მხოლოდ თავის მოკავშირეებზე – თუნდაც ერთგულებზე – დაყრდნობა რეგიონული მიზნების მისაღწევად, მაგალითად, ნორმალიზაციის მცდელობების შეფერხება ან გადავადება.

ირანმა გააცნობიერა, რომ საჭირო იქნებოდა პირდაპირი რეაგირება და თავად უნდა შეექმნა რუკა არსებული არასტაბილური ვითარების ფონზე, მაშინ როცა ამერიკული ადმინისტრაცია მოახლოებული არჩევნებით არის დაკავებული.

https://x.com/TRTWorldNow/status/1843259984252952747?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1843259984252952747%7Ctwgr%5E5516910cd250fb0812a90bf91888b5f7883554f3%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.trtworld.com%2Fopinion%2Fisrael-has-left-iran-little-choice-but-to-enter-the-battlefield-18225642

ისრაელის თავდასხმების შემდეგ ირანმა გადაწყვიტა, რეგიონში საჯარო პოზიცია დაეკავებინა, რაც ისრაელთან პირდაპირ სამხედრო მეტოქედ პოზიციონირებას გულისხმობდა. თეირანმა გაავრცელა მესიჯი, რომ ის უპასუხებს ისრაელის რეგიონულ საფრთხეს, საჭიროების შემთხვევაში, პოლიტიკური და სამხედრო საშუალებებით, იცის რა, რომ მხოლოდ რეგიონულ პროქსებზე დაყრდნობა შეიძლება ძვირი დაუჯდეს.

გარდა ამისა, ირანის ლიდერები ახლა მიიჩნევენ, რომ ნებისმიერი დაგვიანება პირდაპირ ჩართვაში სერიოზულად დააზარალებს მის გავლენას რეგიონში.

ირანის პირდაპირი კონფრონტაციული მიდგომა გაძლიერდა რუსეთისა და ჩინეთის ალიანსებით, რომელთა მხარდაჭერამ თეირანის პოზიცია გაამყარა. სტრატეგიული ნაბიჯების გარდა, ირანი დიპლომატიურ კავშირებს ამყარებს ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების ლიდერებთან და თავს წარმოაჩენს, როგორც ისრაელის აგრესიის მსხვერპლს, აფრთხილებს რა, რომ მისი ინტერესების უგულებელყოფა შეიძლება გაუთვალისწინებელ შედეგებს გამოიწვიოს.

ეს სტატია მომზადებულია Egab-ის თანამშრომლობით.