გლობალურ სამხედრო უპილოტო საფრენი აპარატების ბაზარზე დრამატული ცვლილება ხდება. აშშ-ის ახალი ამერიკული უსაფრთხოების ცენტრის (Center for a New American Security - CNAS) მიერ ახლახანს გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად, თურქეთი გახდა მსოფლიოში შეიარაღებული უპილოტო საფრენი აპარატების მთავარი მიმწოდებელი.

ეს აღმასვლა, რომელმაც უკან ჩამოიტოვა ისეთი ძველი ლიდერები, როგორიცაა აშშ და ისრაელი, იწყებს უპილოტოების გლობალური გავრცელების ახალ ერას.

CNAS-ის ანგარიში, რომელიც ამ თვის დასაწყისში გამოქვეყნდა, აჩვენებს, რომ 2018 წლიდან თურქეთმა, ჩინეთმა და აშშ-მ სულ 69 შეიარაღებული უპილოტო საფრენი აპარატი მიჰყიდეს 40 სხვადასხვა ქვეყანას.

ამ გაყიდვების 65% თურქეთზე მოდის, ჩინეთის წილი 26%-ია, ხოლო აშშ-ის წილი მხოლოდ 8%-ს შეადგენს.

თურქეთის ლიდერობის მიზეზები

ექსპერტების თქმით, თურქეთის ლიდერობის უკან უპილოტოების ბაზარზე დგას ანკარის მიერ ადგილობრივი თავდაცვის მრეწველობისთვის მინიჭებული მნიშვნელობა.

„თურქეთის წარმატება განვითარებული უპილოტოების შექმნაში არის პირდაპირი შედეგი თავდაცვის სექტორის ძალისხმევისა, გადაელახა უცხოურ ტექნოლოგიებზე წვდომის ბარიერები, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ტრადიციული მოკავშირეები, როგორიცაა აშშ და ისრაელი, ზღუდავდნენ ტექნოლოგიების გადაცემას ან უარს ამბობდნენ გაყიდვებზე," - ამბობს ჰასან ქალიონჯუს უნივერსიტეტის პოლიტიკურ მეცნიერებათა დეპარტამენტის ასოცირებული პროფესორი დოქტორი მურათ ასლანი.

ასლანი აღნიშნავს, რომ თავდაპირველად უპილოტოები იყო მარტივი სისტემები, რომლებიც ძირითადად გამოიყენებოდა დაზვერვის, თვალთვალისა და საცეცხლე მხარდაჭერის მისიებისთვის.

„თუმცა, დროთა განმავლობაში, უპილოტოები გადაიქცა სოფისტიკურ პლატფორმებად, რომლებსაც შეუძლიათ სხვადასხვა ტვირთის გადატანა, რამაც მნიშვნელოვნად გააფართოვა მათი როლი თანამედროვე ომებში," - დასძენს ის.

თავდაცვის მრეწველობის როლი

თურქეთის ლიდერობა გლობალურ უპილოტოების ბაზარზე ეფუძნება ისეთი თავდაცვითი კომპანიების წარმატებას, როგორიცაა Baykar, Roketsan და Aselsan.

Baykar-ის Bayraktar TB2 უპილოტო საფრენი აპარატი, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ის გამოყენებულ იქნა აზერბაიჯან-სომხეთის ყარაბაღის ომში, გახდა პროდუქტი, რომელიც სიმბოლურად წარმოადგენს ქვეყნის წარმატებას უპილოტო ტექნოლოგიებში.

Bayraktar TB2-ის გარდა, Baykar-ის მიერ შემუშავებული Akinci უპილოტო საფრენი აპარატი გამოირჩევა როგორც უფრო განვითარებული, მაღალი სიმაღლის შესაძლებლობების მქონე სისტემა, რომელიც კიდევ უფრო აძლიერებს თურქეთის სტატუსს როგორც მაღალტექნოლოგიური უპილოტოების მწარმოებლისა.

რთული გზა

თურქეთის აღმასვლა მარტივი არ ყოფილა. ქვეყანა თავდაპირველად წააწყდა სირთულეებს კომპონენტების მიწოდებაში და გადაწყვიტა საკუთარი სისტემების წარმოება.

ასლანი აღნიშნავს, რომ თურქეთი მნიშვნელოვან დაბრკოლებებს წააწყდა უპილოტოების განვითარების პროცესში.

„1990-იან წლებში, როდესაც თურქეთმა სცადა ისრაელის წარმოების Heron უპილოტოების შეძენა, არსებობდა ოპერაციული შეზღუდვები. მაგალითად, სისტემები უნდა ემართათ ისრაელის პერსონალს თურქი ოპერატორების ნაცვლად," - ამბობს ის.

ამ დამოკიდებულებამ და უცხოური უპილოტოებიდან რეალურ დროში დაზვერვის მიღების დაგვიანებამ უბიძგა თურქეთს დაეწყო საკუთარი უპილოტოების წარმოების პროგრამა.

Roketsan და Aselsan, როგორც თავდაცვის სექტორის მნიშვნელოვანმა მოთამაშეებმა, ასევე წვლილი შეიტანეს თურქეთის აღმასვლაში. Roketsan სპეციალიზდება სარაკეტო სისტემებსა და უპილოტოებისთვის იარაღის ინტეგრაციაში, მაშინ როცა Aselsan მუშაობს მოწინავე ავიონიკაზე, კომუნიკაციასა და ელექტრონული ბრძოლის სისტემებზე, რომლებიც აძლიერებს უპილოტოების შესაძლებლობებს.

2022 წელს ექვსმა ქვეყანამ პირველად შემოვიდა უპილოტოების ბაზარზე და ყველამ აირჩია Baykar-ის Bayraktar TB2 მოდელი. ამან განამტკიცა თურქეთის დომინირება გლობალურ ბაზარზე.

საკუთარი ძალებით მიღწევა

თურქეთის მნიშვნელოვანი ნაბიჯი უპილოტოების წარმოებაში იყო ადგილობრივი ტექნიკური და საწარმოო შესაძლებლობების განვითარება.

ასლანი აღნიშნავს, რომ თურქეთმა დაიწყო კომპონენტების დივერსიფიკაცია ან ადგილობრივი წარმოება კრიტიკული მიწოდების პრობლემების გადასაჭრელად.

„მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი წააწყდა ემბარგოებს მნიშვნელოვან ნაწილებზე, მან შეძლო წარმოებაში მულტიპლიკატორის ეფექტის შექმნა. განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც გააცნობიერა, რომ უცხოურ სისტემებზე დამოკიდებულება ვერ უზრუნველყოფდა ეროვნულ უსაფრთხოებას, მან დიდი იმპულსი შეიძინა," - ამბობს ის.

ისეთი უპილოტოების განვითარება, როგორიცაა ANKA, უნიკალური დიზაინითა და შესაძლებლობებით, გახდა დიდი მიჯნა თურქეთის თავდაცვის მრეწველობაში.

თურქეთის უპილოტოების ექსპორტი დრამატულად გაიზარდა, რამაც 2021 წელს ჩინეთს გაუსწრო. Baykar-მა 2000-იანი წლების დასაწყისიდან თავისი წარმოების 83% გაიტანა ექსპორტზე და 2022 წელს 1.8 მილიარდი დოლარის ექსპორტი განახორციელა.

CNAS-ის ანგარიში ხაზს უსვამს, რომ აშშ-ისა და ისრაელის დომინირება უპილოტოების ბაზარზე „უკვე დასრულდა“ და უფრო ხელმისაწვდომი ალტერნატივები თურქეთიდან, ჩინეთიდან და ირანიდან იკავებს ამ ბაზარს.

ეს ტენდენცია მნიშვნელოვნად ზრდის შეიარაღებული უპილოტოების გლობალურ ტრანსფერს და თურქეთს წინა პლანზე აყენებს.

თურქეთის ლიდერად ქცევა სამხედრო უპილოტოების წარმოებაში, Baykar-ის, Roketsan-ისა და Aselsan-ის მეთაურობით, არის უფრო ფართო ცვლილებების ასახვა გლობალურ სამხედრო ძალთა ბალანსში. ხელმისაწვდომი, მაღალტექნოლოგიური უპილოტოები, როგორიცაა Bayraktar TB2 და Akinci, ხელახლა აყალიბებს თანამედროვე ომებს და აქცევს თურქეთს ცენტრალურ მოთამაშედ ამ კრიტიკულ თავდაცვის სექტორში.

ჰასან ქალიონჯუს უნივერსიტეტის ასლანი ხაზს უსვამს, რომ შეიარაღებული უპილოტოს წარმოება არ არის მხოლოდ პლატფორმა, არამედ მნიშვნელოვანია ასევე საბრძოლო მასალა და საკონტროლო სისტემები, რომლებიც პლატფორმაზე გამოიყენება.

„Roketsan-მა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა განვითარებული საბრძოლო მასალის შექმნაში. Aselsan-მა უზრუნველყო ელექტრო-ელექტრონული მხარდაჭერა, ხოლო Havelsan-მა შეიმუშავა საჭირო პროგრამული უზრუნველყოფა.

„ამ სახელმწიფო თავდაცვითმა კომპანიებმა წამყვანი როლი ითამაშეს უპილოტო მოდელების განვითარებაში. თუმცა, ადგილობრივი საბრძოლო მასალის წარმოების გარეშე, თურქეთი კვლავ დამოკიდებული იქნებოდა გარე მომწოდებლებზე."